بوستان‌های مهم کرج، محل آزمون و خطا نیستند

0
129

محبوبه قورچیانی– پارک‌ها و فضاهای سبز، تنفس‌گاه­‌های شهری به شمار می­روند و منظر طبیعی شهر را تعریف می­‌کنند. این در حالی است که به ندرت پیش می­‌آید، پارکی را پیدا کرد که علاوه بر ارزش­‌های طبیعی و سبزینگی به عنوان لنگرگاه هویتی شهر خودش را به رُخ بکشد و در عین حال در مدت زمان کوتاهی به یک فضای شهری و مرکز مدنی و فرهنگی و هم‌چنین مکانی برای برگزاری رویدادهای شهری تبدیل شده باشد. به علاوه یکی از نقاط جذاب و دعوت­‌کننده برای گردشگران به شمار آید. پارک ملی ایران کوچک واقع در جهانشهر کرج از معدود فضاهایی است که همه خصوصیات یاد شده را به خوبی منعکس می­‌کند.

پارک ملی ایران کوچک به عنوان باغ فرهنگ کشور در میراث کمیسیون ملی یونسکو ثبت شده است. ارزش این پروژه با توجه به کسب موفقیت در بستر مدیریتی کلانشهر کرج در مقایسه با سایر کلانشهرهای کشور دوچندان است؛ چرا که کلانشهر کرج به دلایل متعدد کم‌تر توانسته است از آزمونِ پروژه­‌های بزرگ مقیاس سربلند و موفق بیرون بیاید.

به طور کلی، مستند به ضوابط معماری و شهرسازی، ضوابط ساخت­‌وساز در پارک­‌های شهری با محدودیت شدید مواجه است. این در حالی است که تغییر باغات شهری به فضاهای سبز، اگر چه در راستای حفاظت فعال از باغات عمل می‌کند، در عین حال به دلیل حفاظت از میراث طبیعی شهر، معمولاً با محدودیت بیشتری در خصوص ساخت­‌وساز مواجه است. پارک ملی ایران کوچک نیز در واقع جزء باغات جهانشهر بوده است و توسط مدیریت شهری کرج به پارک تبدیل شد.

آنچه در پارک ایران کوچک درخور ستایش است، استقرار ابنیه و فضاهای معماری در نسبتِ موجه و درست با فضاهای باز و سبز است. به علاوه می­توان تنوع در کاربری­‌ها، فضاهای عمومی و سبک­‌های معماری را به خوبی در فضای پارک شاهد بود. هر فضا به نحوی شایسته گوشه­‌ای از تاریخِ کهنِ ایران و معماری سرزمینی آن را در معرض دید و تجربه قرار می‌دهد.

پس از بهره‌برداری از پروژه‌هایی که با اقبال عمومی و حرفه­‌مندان حوزه شهری و معماری مواجه می‌­شوند، نگهداری از فضاهای آن و حفاظت آن از گزندِ تصمیم­‌گیری­‌هایِ نابخردانه و عجولانه درست به اندازۀ فرایند ساخت از اهمیتِ بسزایی برخوردار است. پروژ‌ه‌های موفق در خاطره جمعی شهروندان ثبت می‌شوند و به مرور زمان به جزو جدایی­ناپذیر از هویت شهری تبدیل می‌­شوند. فلذا، بدون نظرسنجی از جامعه و خارج از طرح و برنامه اندیشیده شده نمی‌توان و نباید در فضاهای آن دخل و تصرف کرد، از فضاهای موجود کاست یا به فضاهای موجود اضافه کرد.

بنابراین، با توجه به ویژگی­‌های منحصر به فرد در پارک ملی ایران کوچک، هر گونه تغییر در اجزا و عناصر آن از جمله فضای سبز، مبلمان، ساختمان­‌ها، مسیرها، تندیس­‌ها، نورپردازی و نظایر آن بدون طرح و برنامه از پیش اندیشیده شده می­‌تواند شخصیت و عملکرد پارک را به عنوان یک باغ فرهنگی در مقیاس ملی دچار آسیب و اختلال جبران­‌ناپذیر کند و هدررفت سرمایه­های ملی، فرهنگی و اجتماعی را به دنبال داشته باشد.

با همه این اوصاف، زمانی که یک فضای شهری به یک نشانه و میراث غرورآمیز برای شهروندانش تبدیل می­‌شود، خواهی نخواهی به بستری برای آزمون و خطا توسط هر فرد، نهاد یا دستگاه تبدیل می­‌شود. نمونه این موضوع را می­توان در اراضی (تپه­‌های) عباس‌آباد واقع در پایتخت جست‌وجو کرد. اگرچه تپه‌­‌ای عباس‌آباد همواره در ساختار شهری تهران از جایگاه راهبردی برخوردار بوده و از آن به عنوان آخرین فرصت تنفسی شهر یاد می­‌شود؛ به علاوه مستند به طرح­های مصوب توسط شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران، سطح اشغال به شدت در آن محدود شده است؛ لیکن از گزندِ دست‌اندازی در امان نمانده است. چنانکه اکنون ساختمان‌های بلندمرتبه همچون وزارت راه و شهرسازی در اراضی عباس‌­آباد قد برافراشته و از کیفیت فضایی آن به عنوان مرکز مدنی و فرهنگی پایتخت کاسته است.

این در حالی است که در دنیا با میراث فرهنگی و تاریخی شامل پارک­های ملی با سبک و سیاق متفاوت از کشورمان برخورد می‌­شود. پارک­‌های ملی در اقصی نقاط جهان قابل ردیابی است. از آن جمله می‌توان به پارک ملی ماچو پیچو (Machu Picchu National Park) واقع در ارتفاعات کشور پرو اشاره کرد. این پارک به خاطر باقیمانده­‌های معماری و تاریخی مربوط به تمدن اینکاها و به‌خصوص شهر قدیمی ماچو پیچو شناخته می‌شود. تقریباً ۲۰۰ سازه با عملکردهای مذهبی، تشریفاتی، نجومی و کشاورزی در پارک ملی ماچو پیچو موجود است. از این اثر به عنوان یکی از میراث تمدنی بشر نگهداری و محافظت می­شود و هر ساله گردشگران زیادی را به سمت خود جذب می‌کند. جالب است بدانید که تاکنون هیچ اطلاعاتی درباره تمایل به احداثِ سازه‌های معاصر همچون کلیسا و وزارتخانه در پارک ملی ماچو پیچو منتشر نشده است!

کندوکاو در گوشه و کنار ایران و جهان و دنبال کردن سرنخ­های مرتبط با موضوعات شهری می­تواند چراغ راه تصمیم‌­سازان و تصمیم‌گیران شهری باشد. می‌توان از تجربه­‌های ناموفق همچون ساخت وزارتخانه در اراضی عباس‌­آباد و در نقطه مقابل آن اهتمام به حفظ و نگهداری از پارک ملی ماچو پیچو درس آموخت. در پایان، امید است که پارک ملی ایران کوچک برای سال­‌ها و دهه‌های متمادی همچنان به عنوان یک فضایِ مثال­‌زدنی و زیبا در خاطراتِ جمعیِ مردمِ کرج باقی بماند.

عکس­‌های پارک ملی ماچو پیچو واقع در کشور پرو