گزارش بازدید از دفتر تسهیل‌گری حصارک بالا(آزادی)
نسترن کیوان‌پور– بازدیدمان از محله‌ی حصارک از خیابان دکتر کاوه آغاز می‌شود؛ یکی از بنیان‌گذاران موسسه‌ی سرم‌سازی رازی که خدمات ارزنده‌ای انجام داده است و این خیابان نیز مُزین به نامِ اوست. خیابانی عریض با درختانِ تنومندی در طرفین که ظاهرش با کوچه‌های تنگ و باریکِ محله، بسیار متمایز است.
مریم منصوری؛ تسهیل‌گر دفتر حصارک بالا(آزادی) می‌گوید که دفتر بناست جانماییِ تندیسی از او را در یکی از میادین محدوده پیشنهاد دهند.
دفاتر خدمات توسعه و بهسازی محلات حدود یک سال است که در محلات هدف بازآفرینی شهری در کرج مشغول به کار هستند و چندی پیش هم گزارشی از دفتر حصارک بالا در هزار و یک شهر منتشر شد. این بار مهمانِ دومین دفتر حصارک بالا بودم که به دلیل گستردگی بافت و تراکم بالای جمعیت در حصارک بالا، در کنارِ دفترِ دیگر، فعالیت می‌کند.
محدوده‌ی مداخله‌ی این دفتر حد فاصل میان خیابان‌های دهقان و شهیدبهشتی در شمال و جنوب، و بلوار آزادی و خیابان آقارضایی در شرق و غرب است.
یکی از ویژگی‌های حصارک، یا به عبارت بهتر بافت‌های فرسوده‌ی پُر جمعیت و البته قدیمی در هر کجای کشور، سرزندگی و پویاییِ فراوان است که عموما ناشی از تراکم بالای جمعیت در محله است. کوچه‌های شلوغ، معابرِ پُر تردد و مغازه‌های قدیمیِ کوچک و متوسط، حیات اجتماعیِ بالای این محله را به رُخ می‌کشند.
اما آن‌چه در محله نگران‌کننده است، دیدنِ کودکانی است که در کوچه‌های شش متری و هشت متری در حالِ بازی کردن هستند و صدای خنده‌هایشان به آسمان می‌رود اما در میانِ ساختمان‌هایی بلندمرتبه محاصره شده‌اند که با کوچک‌ترین زمین‌لرزه‌ای، فاجعه‌آفرین خواهند بود.
ساختمان‌های بلند مرتبه در خیابان شش متری
یکی از این کوچه‌ها واقعا عجیب است. نام کوچه مشخص نیست؛ زمانی که دنبال تابلوی نام کوچه هستیم، مرد رهگذری با خنده می‌گوید جای شما باشم واردِ این کوچه نمی‌شوم! می‌گوییم چرا؟ می‌گوید زنده بیرون نخواهید آمد!
البته نمی‌دانیم منظورش ساختمان‌های هفت طبقه و هشت طبقه‌ای است که دو طرف کوچه‌ی شش متری قد علم کرده‌اند یا منظورش بافت اجتماعی کوچه است اما داخل کوچه که قدم بگذاری و بالا را نگاه کنی که آسمان به باریکه‌ی آبی‌رنگی بدل شده که میانِ بتُن و آجر، سو سو می‌زند، ترس و وحشت وجودت را فرا می‌گیرد. متاسفانه از این دست کوچه‌ها کم نیست در محله.
به گفته‌ی کارشناس شهرسازی دفتر، اینجا بافت فرسوده در بافتِ فرسوده در حالِ تولید است! اصول معماری به خوبی رعایت نشده و به نظر می‌رسد نظارتی هم بر ساخت و ساز نیست. گواهی بر این ادعا ساختمان‌های است که پس از اتمام کار، چند طبقه‌ی دیگر نیز رویشان در حال ساخت است.
هزارتوهای حصارک را دیده‌اید؟
در حین بازدید به چند تا کوچه‌ی عجیب برمی‌خوریم؛ کوچه‌هایی که آدم را یاد هزارتوی فیلم‌ها و سریال‌ها می‌اندازد. بسیار باریک، با دیوارهای کوتاه و مسیری کاملا تو در تو که گاه به یک ساختمان قدیمی منتهی می‌شود و گاه به خیابان اصلی. تمام مسیر هم بوی فاضلابی می‌دهد که از حیاطِ خانه‌ها جاری شده توی کوچه.
دفع آب‌های سطحی در محله با مشکل بسیاری روبه‌روست و به گفته‌ی کارکنان دفتر تسهیل‌گری حصارک، موقع بارندگی همان دریاچه‌های معروفِ کرج در معابر ایجاد می‌شود و اوضاع به حدی بد می‌شود که برخی از اهالی برای تردد جلوی در خانه‌ها گونی شن می‌گذارند!
وضعیت زباله هم در محله اصلا مناسب نیست؛ کافی‌ست کمی در محله بچرخید که رد شیرابه‌ی زباله‌ها را در کوچه‌ها و خیابان‌ها ببینید که علاوه بر ظاهر نازیبا، بوی بسیار نامطبوعی هم دارد.
بومی‌های حصارک؛ سرمایه‌ی اجتماعی بالای محله
گپ و گفتمان با مریم منصوری از دفتر شروع می‌شود و در حین بازدید از بافت محله ادامه می‌یابد. او تجربه‌ی بالایی در بافت‌های فرسوده‌ی هدف بازآفرینی در تهران و کرج دارد و معتقد است که آسیب اصلیِ به ثمر نرسیدنِ اقدامات در بافت فرسوده، نتیجه‌ی نگاهِ صرفا کالبدی در گذشته بوده است. هرچند رویکرد اجتماعی اخیرا به این حوزه تزریق شده اما تا رسیدن به نقطه‌ی مطلوب، راه درازی باقی است.
از او می‌پرسم که چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی میان بافت‌های فرسوده که در آن‌ها فعالیت داشته می‌بیند. می‌گوید: «بیشتر فضاها به‌ویژه از نظر ویژگی‌های کالبدی بسیار شبیه هم هستند؛ معابر با عرض کم، ساختمان‌های بی‌کیفیت و بافت ریزدانه. هم‌چنین بیشترشان به خصوص آن‌ها که قدمت بالاتری دارند، بافت سنتی‌تر و مذهبی‌تری نیز دارند. اما حصارک یک ویژگیِ جالب دارد و آن تعداد بالای بومی‌ها نسبت به مهاجران است که حس تعلق به محله را افزایش می‌دهند و این یک سرمایه‌ی اجتماعی بالا برای حصارک است. طبق تجربه‌ی من اصولا مهاجران، فرهنگ بومی را در محله‌ی هدف پس می‌زنند اما خوشبختانه در حصارک چنین نیست»
لزوم افزایش ضریب نفوذپذیری دفاتر تسهیل‌گری در محلات
از سختی‌های کار تسهیل‌گران می‌پرسم. منصوری به نکته‌ی جالبی اشاره می‌کند و می‌گوید: «وظیفه‌ی اصلی دفاتر تسهیل‌گری در بافت فرسوده، تجمیع قطعات است اما متاسفانه اغلب مواقع یادمان می‌رود که این اقدام، صرفا کالبدی نیست و به بسترسازی اجتماعیِ مستمر نیز نیازمند است.»
مورد دیگری که منصوری به آن تأکید می‌کند لزومِ کار میدانیِ تسهیل‌گران است. اما گاه کار دفتری و نوشتن گزارش‌های طولانی، فرصت برقراری ارتباط بیشتر با مردم را از تسهیل‌گران می‌گیرد. او ادامه می‌دهد: «آسیب‌شناسی‌هایی که در طرح‌های بازآفرینی شهری در تهران انجام شده می‌گوید که درصد نفوذپذیری دفاتر تسهیل‌گری بین جوامع محلی بسیار پایین است و دلیلش همان است که ذکر کردم؛ تمرکز بیشتر بر کار دفتری تا کار میدانی.»
کوچه‌های سرسبز حصارک و اهالیِ خوش‌ذوق
به کوچه‌های خیابان مدیرروستا وارد می‌شویم؛ بسیار سرسبز و زیبا و دور از هیاهوی همیشگیِ محله. درخت، گل و گیاه و رنگ سبز، انگار رنگِ غالب محله است و آدم را به فکر وا می‌دارد که اگر به مسائل کالبدی و اجتماعی محله رسیدگی شود، چه قدر خروجی در سال‌های آتی، دلنشین و مطلوب خواهد بود؛ هم برای مردم و هم برای مدیریت شهری.
از این دست کوچه‌ها در محله بسیار است و اهالیِ خوش‌ذوقی که گلدان‌های زیبایشان بالکن‌ها و پشتِ پنجره‌ها را مزین کرده.
کیفیت پایین آب آشامیدنی در محله
حُسن ختامِ این بازدید، گفت‌وگو با دو تا از خانم‌های پُر انرژی محله است که هنگام عکس‌برداری از ساختمان‌ها، سرشان را از طبقه‌ی سومِ یک آپارتمان بیرون آورده‌اند و از ما می‌پرسند که چه می‌کنیم؟
خیلی خوش‌برخورد و مهربان هستند و چند بار دعوتمان می‌کنند به خانه‌هایشان. تا متوجه می‌شوند خبرنگار هستم گلایه‌هایشان از کیفیتِ بسیار پایینِ آب لوله‌کشی شروع می‌شود و اصرار می‌کنند که حتما این موضوع را انعکاس دهم.
هنگام گفت‌وگو با این دو خانم به این فکر می‌کنم که چه‌قدر کارِ کارکنان دفاتر خدمات توسعه و بهسازی سخت است. فکر کنید در طول روز باید با چندین نفر ارتباط بگیرند و با خوش‌رویی و انرژی، فعالیت و پیشینه‌ی دفاتر را توضیح دهند چون تمام خروجی‌های آتیِ دفاتر نیز به همین نحوه‌ی ارتباط‌گیری مرتبط است. احساس می‌کنم کارکنان دفاتر تسهیل‌گری باید اَبَر-انسان باشند؛ ناراحتی‌ها، غم‌ها و روزهای ناخوشایندشان را که برای همه‌ی آدم‌ها بسیار معمول و طبیعی است، نادیده بگیرند، هر روز یک لبخندِ بزرگ بنشانند روی لب‌هایشان و بروند در محلات میان مردم.
عبدالرضا عزیزی فرد مدیر دفتر، مریم منصوری تسهیل‌گر اجتماعی، نسرین میرزامحمدی کارشناس شهرسازی و پریسا دانشی کارشناس معماری دفتر حصارک بالا هستند. برای ارتباط با دفتر هم می‌توانید به نشانی حصارک بالا، خیابان آزادی، روبه‌روی در غربی سرم‌سازی رازی، دفتر خدمات توسعه و بهسازی حصارک بالا(آزادی) مراجعه کنید یا با شماره‌ی ۳۴۵۰۲۴۱۰-۰۲۶ تماس بگیرید.
