محبوبه قورچیانی؛ کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری– تا به حال فکر کرده‌اید که اگر خرید کردن، رسیدن به مدرسه، رفتن به پارک و هر فعالیتی که در زندگیِ روزمره به آن نیاز دارید، تنها با ۱۵ تا ۲۰ دقیقه پیاده‌روی میسر شود، چه‌قدر زندگی‌مان راحت‌تر خواهد شد؟
محله ۲۰ دقیقه‌ای، محله‌ای راحت، ایمن و پیاده‌محور است که امکان دسترسی ما را به فضاهای دلخواه و خدماتی که هر روز از آنها استفاده می‌کنیم، فراهم می‌کند؛ حمل‌و‌نقل، خرید، دسترسی به رستوران‌هایی با غذاهای باکیفیت، مدارس، پارک‌ها و فعالیتهای اجتماع‌محور که در مجاورت بخش مسکونی استقرار یافته است.
به عبارت دیگر، محله ۲۰ دقیقه‌ای نام دیگر “محیطِ قابلِ پیاده‌روی” است و به این دلیل از این عنوان استفاده می‌کنیم که درک آن برای عموم آسان‌تر است. البته گاهی اصطلاح محله ۱۵ دقیقه‌ای هم مطرح می‌شود که همان مفهوم را مي‌رساند.
محلههای ۲۰ دقیقه‌ای سه ويژگیِ اصلی دارند؛ محیط قابل پیاده‌روی، مقاصدی که طیف وسیعی از نیازهای روزانه را پشتیبانی می‌کند(مثل مغازه‌ها، مشاغل، پارک‌ها و غیره) و برخورداری از تراکم مسکونی.
پیش از دهه ۱۹۲۰، زمانی که استفاده از اتومبیل رایج نبود و افراد کمی به ماشین دسترسی داشتند، بیشتر مردم بنا به ضرورت در محلههای ۲۰ دقیقه‌ای زندگی می‌کردند. به تدریج و با افزایش دسترسی به اتومبیل، پیشنهادهایی برای حفظ محلههای ۲۰ دقیقه‌ای در ادبیات برنامه‌ریزی مطرح شد.
در سال ۱۹۲۹، “کلارنس پرس” محلههای موفق را محلاتی دانست که امکان دسترسی به طیفی از نیازهای روزمره را فراهم می‌کنند. او پیشنهاد داد که محله بر مبنای مسافتی بالغ بر یک ربع پیاده‌روی تعریف شود!
علیرغم تمایل به حفظ محلههای ۲۰ دقیقه‌ای اواخر دهه ۱۹۲۰ و پس از آن، طی نیمه دوم قرن بیستم، امریکا به سمت محیط‌های مسکونی و تجاری اتومبیل‌محور حرکت می‌کرد.
اما چه شد که محلههای ۲۰ دقیقه‌ای جای خود را در گرایش‌های برنامه‌ریزی شهری دوباره باز کرد؟
تمایل فزاینده جهت بهبود پایداری، پاسخ به چالش‌های ناشی از تغییرات آب و هوا از طریق کاهش سفر با اتومبیل و به طور کلی کاهش مصرف انرژی، نیاز به مسکن ارزان‌قیمت و کاهش هزینه‌های مربوط به مسکن، نیاز به تناسب اندام و داشتن سبک زندگی سالم و ضرورت حمایت از مشاغل محلی، مجدداً محیط‌های قابل پیاده‌روی یا محلههای ۲۰ دقیقه‌ای را در کانون توجه قرار داد.
محیط‌های قابل پیاده‌روی فشرده و جمع و جور هستند، عرض پیاده‌روها مناسب است، از مسیرهای مستقیم، خوانا و امن برخوردار هستند و به طور متوالی و مکرر به مقاصد جذاب ختم می‌شوند. مقاصد جذاب به مکان‌هایی گفته می‌شود که مردم هم به آنها نیاز دارند و هم علاقه به حضور در آنها دارند.
به طور کلی ویژگی‌های شاخص محیط‌های قابل پیاده‌روی این‌ها هستند:
- طراحی و احداث ساختمان‌ها با مقیاسی که برای عابران پیاده قابل درک باشد.
- توسعه متراکم با کاربری مختلط در مجاورت خدمات محله‌ای و ایستگاه‌های حمل‌و‌نقل عمومی
- مراکز و فضاهای عمومی مشخص و باهویت
- طیف متنوعی از گزینه‌های حمل‌و‌نقل
- خیابان‌های با سرعت (خوردو) پایین
- یک شبکه خیابانی محلی
نشانه‌های مشخص محلههای ۲۰ دقیقه‌ای
بر اساس پژوهش انجام توسط “بنیاد ویکتوریا”، محله ۲۰ دقیقه‌ای دارای مشخصههای زیر است:
- برای عابران پیاده و دوچرخه‌سواران ایمن و قابل دسترس است تا به ارتقای حمل‌و‌نقل عمومی منتج شود.
- قلمرو عمومی و فضاهای باز با کیفیت بالا را عرضه می‌کند.
- خدمات و مقاصدی را در اختیار کاربران قرار می‌دهد که از زندگی محلی پشتیبانی می‌کند.
- دسترسی به حمل‌و‌نقل عمومی باکیفیت را تسهیل می‌کند و فرصت‌های شغلی و خدمات باکیفیت را در اختیار مردم قرار می‌دهد.
- مسکن/جمعیت را در تراکم‌هایی پیشنهاد می‌کند که تأمین خدمات محلی و ترویج حمل‌و‌نقل عمومی مناسب امکان‌پذیر باشد.
- اقتصاد محلی پُر رونق را تسهیل می‌کند.
ویژگی‌های محله بیست دقیقه‌ای
مزایای محله ۲۰ دقیقه‌ای چیست؟
محلههای بیست دقیقه‌ای مزایای مستقیم و غیر مستقیم دارند. مستقیم‌ترین مزیت محلههای ۲۰ دقیقه‌ای این است که به ساکنان این امکان را می‌دهد کمتر رانندگی کنند و بنابراین هزینه حمل‌و‌نقل خانوار را کاهش می‌دهد. پیاده‌روی به کاهش ازدحام ترافیک، آلودگی هوا و صدا، کاهش فرسودگی جاده‌ها و کاهش مصرف سوخت کمک می‌کند. علاوه بر این به کاهش تصادف و صدمات و تلفات ناشی از وسایل نقلیه موتوری منتج می‌شود و در عین حال نیاز به احداث جاده‌های بیشتر، خطوط مسافرتی و پارکینگ را کاهش می‌دهد.
اگر ۵۰ درصد از سفرهای کوتاه به جای آنکه با وسایل نقلیه شخصی انجام شود، به طور پیاده صورت گیرد، به طور قابل توجهی در هزینه‌های سالانه ترافیک، سلامت، زیرساخت‌ها و محیط‌زیست صرفه‌جویی می‌شود.
افزایش ارزش مسکن، جذب کارگران جدید، فرصت مکان‌یابی مجدد مشاغل، کاهش هزینه‌های حمل‌و‌نقل، کاهش سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی و جذب گردشگران را می‌توان از جمله منافع اقتصادی آن برشمرد.
از مزایای دیگر می‌توان به بهبود کیفیت زندگی، بهبود وضعیت جسمانی و سلامت عمومی و افزایش تعاملات اجتماعی در جامعه اشاره کرد.
مزایای اقتصادی
- ظرفیت حمل‌و‌نقل عمومی را افزایش می‌دهد.
- می‌تواند تا ۵۰ درصد هزینه‌های حمل‌و‌نقل خانوار را کاهش دهد.
- تقویت زیرساخت‌های دوچرخه‌سواری با کاهش هزینه‌های مرتبط با مراقبت‌های درمانی همراه است.
- ترویج پیاده‌روی می‌تواند رونق بخش تجاری را تا ۴۰ درصد افزایش دهد.
مزایای سلامتی
- هزینه‌های چاقی، کم تحرکی و بیماری‌های مزمن را کاهش می‌دهد.
- نرخ پیاده‌روی افزایش می‌یابد.
- استفاده از حمل‌و‌نقل عمومی برای همه گروه‌های سنی تسهیل می‌شود.
- با کاهش اضطراب، کیفیتِ بهترِ خواب، تأثیر مثبت بر عملکردهای شناختی سلامت روانی را تقویت می‌کند.
مزایای اجتماعی
- فرصت‌هایی برای تعامل اجتماعی و انسجام اجتماعی خلق می‌کند.
- حس تعلق خاطر به جامعه محلی را ارتقا می‌بخشد.
- از عدالت اجتماعی حمایت می‌کند.
- ارتباطات اجتماعی را تقویت می‌کند.
مزایای زیست‌محیطی
- توسعه فشرده می‌تواند زمان رانندگی را تا ۴۰ درصد و انتشار دی اکسید کربن را تا ۱۰ درصد کاهش دهد.
- کاربری مختلط و توسعه با تراکم بالاتر موجب کاهش آلودگی و مصرف سوخت می‌شود.
عوامل موفقیت در خلق محلههای ۲۰ دقیقه‌ای
- موثر بودن برنامه‌ریزی مبتنی بر مکان
دولت مسئول برنامه‌ریزی و ارائه خدمات و زیرساخت‌های اجتماعی برای حمایت از جوامع محلی و خلق مکان‌های قابل سکونت است.
با بررسی پروژه‌های موفق در زمینه محله ۲۰ دقیقه‌ای مشخص شد که وظایف مرتبط با برنامه‌ریزی و ارائه خدمات بین ادارات و ارگان‌های دولتی و همچنین میان بخش‌های مختلف شورا تقسیم شده است. این امر اغلب به پراکندگی در ارائه خدمات منتهی می‌شود و ممکن است هماهنگی پروژهها و جلب مشارکت عمومی را با چالش مواجه کند. این امر به عدم اطمینان اجتماع محلی منتج می‌شود و در نتیجه تجربه‌های ضعیف در زمینه رشد و برنامه‌ریزی محله رقم می‌خورد. برنامه‌ریزی “مبتنی بر مکان” رویکرد یکپارچه برای برنامه‌ریزی محله است که هماهنگی کل دولت در یک مکان را دنبال می‌کند.
این رویکرد برقراری ارتباط میان دولت و جوامع محلی را با هدف آگاهی از چالش‌ها و نیازهای محلی نشانه می‌گیرد. این رویکرد از راه‌حل‌های محلی برای رفع نیازهای منحصر به فرد مکان‌های مختلف پشتیبانی می‌کند. همچنین تضمین می‌کند که اولویت‌های هر جامعه در ارائه خدمات و زیرساخت‌های آینده منعکس می‌شود. بنابراین برنامه‌ریزی یکپارچه اهمیت دوچندان می‌یابد.
پروژه‌های مرتبط با محلههای ۲۰ دقیقه‌ای این فرصت را برای دولت فراهم می‌کند تا با جوامع محلی همکاری کند و از این راه جنبه‌های حمل‌و‌نقل، سلامت، محیط‌زیست و اقتصاد محلات را بهبود بخشد.
کاربری زمین، به ویژه در مراکز فعالیتی محله، باید با هماهنگی طیف متنوعی از ذینفعان برنامه‌ریزی شود. افزون بر این، سیاست‌ها و برنامه‌های کاربری زمین بایستی توسط راهبردهای توسعه اقتصادی و سرمایه‌گذاری پشتیبانی شود تا بازار را به پاسخگویی و حمایت از اقتصاد محلی پُر رونق ترغیب کند.
- مشارکت عمومی کلید موفقیت در برنامه‌ریزی محله
تقویت و ترویج مشارکت جامعه محلی از طریق سازوکارهایِ مختلفِ مبتکرانه برای موفقیت پروژهها ضروری بود.
شوراها گزارش داده‌اند که به دلیل اتخاذ رویکردهای مشارکتی، تعامل با جامعه بهبود یافته است. این پروژهها تمایل جامعه را برای احیای مجدد محلههای خود نشان می‌دهند. نکته قابل توجه در محلههای ۲۰ دقیقه‌ای تمایل جوامع برای بهبود امکاناتِ رفاهیِ قابلِ دسترس برای عابر پیاده و تنوع مسکن در مرکز محله و اطراف آن است.
- خلق محلههای ۲۰ دقیقه‌ای یک تعهد بلندمدت است
در طول اجرای برنامه محلههای ۲۰ دقیقه‌ای، شوراها نیاز به سرمایه‌گذاری و مشارکت طولانی‌مدت را خاطرنشان کرده‌اند و تأکید داشته‌اند که تداوم و تضمین روند اجرایی پروژهها مستلزم حمایت مداوم است. پروژه‌های مرتبط با محلههای ۲۰ دقیقه‌ای باید توسط دولت محلی و با مشارکت جوامع محلی اجرا شوند. این امر با تداوم هدایت، تخصیص منابع و تسهیلگری توسط سایر ادارهها و سازمانهای ایالتی پشتیبانی شده است.
- نتایج برنامه‌ریزی باید کنترل و پایش شود
اصطلاح “زیست‌پذیری” در سرتاسر جهان برای مقایسه شهرها به کار می‌رود. با وجود کاربرد گسترده این اصطلاح، اما به طور مداوم کنترل و پایش نمی‌شود.
بایستی استانداردهای قابل اندازه‌گیری در سیاست‌ها، مقررات و دستورالعمل‌های برنامه‌ریزی شهری، حمل‌و‌نقل و زیرساخت‌ها گنجانده شود.
برای اندازه‌گیری و نظارت بر اجرای سیاست‌های دولت که برای ایجاد جوامع زیست‌پذیر تدوین شده‌اند، شاخص‌های مکانی تعریف شود.
- طراحی بهتر
بحث و گفتوگو با شوراها، کارشناسان، توسعه‌دهندگان و جامعه محلی حاکی از آن بود که توسعه بهتر محله‌ها با تراکم متوسط ضروری است.
جوامع تمایل زیادی به ساخت محله‌ها با طراحی مناسب نشان دادند. نوسازی و توسعه محله‌ها عمدتاً توسط نیروهای بازار هدایت می‌شود، بنابراین برنامه‌ریزی بایستی توسعه مبتکرانه را تشویق کند که به ایجاد محله ۲۰ دقیقه‌ای کمک می‌کند. این موضوع مهم است که دولت تحقق توسعه‌ای را که با مشخصههای محله ۲۰ دقیقه‌ای تطابق دارد، تسهیل و تشویق کند. به علاوه تصویب مقررات برنامه‌ریزی که با محله ۲۰ دقیقه‌ای مغایر یا در تضاد است، محدود شده است.
محلههای پایلوت واقع در ملبورن استرالیا
محله Sunshine West (Glengala) با پیروی از اصول محلههای ۲۰ دقیقه‌ای توانست بر چالش‌هایی همچون “سرمایه‌گذاری محدود اقتصادی”، “سالخوردگی خیابان”، “تنوع اندک خرده‌فروشی‌ها”، “فضاهای عمومی با کیفیت پایین” و “مسائل مربوط به ایمنی عابر پیاده” غلبه کند.
به طور مشابه محله Croydon South با چالش‌هایی همچون “تراکم کم (۱۷ خانه در هکتار)”، “وابستگی زیاد به خودرو”، “شبکه عابر پیاده‌ی غیر متصل” و “نبود فضای باز عمومی” مواجه بود که با بکارگیری راه‌حل‌های ارائه شده در رویکرد محلههای ۲۰ دقیقه‌ای توانست بر آنها فائق آید.
محله Strathmore نیز با تبدیل شدن به یک محله ۲۰ دقیقه‌ای چالش‌های پیش‌روی خود از قبیل “فضاهای باز عمومی محدود”، “سرعت ترافیک عبوری از محله”، “امکانات رفاهی ضعیف برای عابران پیاده”، تنوع اندک در خرده‌فروشی‌ها” و “جاده‌های بزرگ و عریض” را برطرف کرد.
کووید ۱۹ و محلات ۲۰ دقیقه‌ای
به دنبال شیوع بیماری کووید ۱۹ الگوهای سنتی کار، خرید و رفت و آمد به هم خورد. همزمان با شیوع این ویروس بسیاری از فضاهای تجاری، اداره‌های واقع در حومه شهر، مراکز خرید و مناطق خرده‌فروشی کم تراکم برای بقا تلاش می‌کنند. با به کارگیری راه‌حل‌های پیشنهادی در رویکرد محلههای ۲۰ دقیقه‌ای می‌توان خدمات و فعالیتهای ضروری را در مسافت نزدیک و قابل دسترس با پیاده یا دوچرخه مکان‌یابی کرد و از این طریق به تقویت اقتصاد و جبران بودجه‌های شهری که با ویروس کرونا نابود شده‌اند، کمک کرد.
