گزارشی از بازدید میدانی خبرنگاران از بوستان‌های کرج
خانی‌نژاد – حفاظت از آب، خاک، حیات وحش و استفاده کمتر از سوخت‌های فسیلی و البته پیوست‌های محیط زیستی برای هر پروژه عمرانی، یکی از بحث های پیش روی دولت‌مردان کشور است، اما اینکه تا چه حد این شعار عملی شده و می شود، بحثی است که چالش‌های بسیاری را به دنبال دارد.
چندی پیش عده‌ای از خبرنگاران با طرح سوال از اعضای شورای اسلامی شهر کرج در خصوص وضعیت محیط زیست و آسیب‌های وارده در ایجاد کارگاه‌های عمرانی سطح شهر مطالبه‌ای داشتند که همین امر باعث شد، اعضای کمیسیون محیط زیست شورای شهر کرج پای کار بیایند و برای اثبات ادعای خود مبنی بر توجه به محیط زیست در پروژه‌هاي عمراني، خبرنگاران را به بازدید روند اجرای طرح‌ها دعوت کنند.
در واقع سوالات خبرنگاران مربوط به آن دسته از نهادهايي است که متولي محيط زيست هستند اما در بخش حفاظت از زیست شهری سکوت اختیار کرده‌اند.
ما دارای کشوری خشک و نیمه‌خشک هستیم و استان البرز با تنوع گیاهی و فرهنگی مختلف، طي سال‌هاي متمادي دستخوش تغییرات بسیاری شده است. خاک این استان با ارزش است و برای حفظ آن درختان، خط قرمز افرادی هستند که با محیط زیست دوستی دیرینه دارند.
زماني كه مسئولان استانی معتقدند هیچ پروژه و طرحی بدون پیوست محیط زیستی و گزارش ارزیابی محیط‌زیستی یا مجوز محیط زیست کلنگش به زمین نمی‌خورد، باید در عمل نیز چنین باشد.
روز دوشنبه؛ بيست‌وچهارم ارديبهشت‌ماه ۱۴۰۳ همراه با تیم خبرنگاران، جواد چپردار؛ رئیس کمیسیون محیط زیست شورای اسلامی شهر کرج، سید مرتضی اعتصامی؛ نایب رئیس کمیسیون و علیرضا عاقلی؛ رئیس سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهري شهرداری کرج به بازدید میدانی از بوستان‌هاي كرج رفتيم تا از صحت ادعای مسئولان شهری در خصوص توجه ویژه به محیط زیست آگاه شویم.
پیوست زیست محیطی برای پروژه‌های عمرانی در واقع مطالعه و ارزیابی تاثیرات احتمالی یک پروژه بر محیط زیست است که شامل تحلیل بر اثرات مثبت و منفی پروژه بر زیستگاه‌ها، منابع آب، هوا، خاک و پوشش گیاهی و جانوری است.
به همین دلیل حضور کارشناسان محیط زیست در پروژه‌های عمرانی از اهمیت بالایی برخوردار است. زیرا این پروژه‌ها می‌توانند اثرات قابل توجهی بر محیط زیست داشته باشند. این اثرات می‌توانند مثبت یا منفی باشند، اما بدون ارزیابی دقیق و برنامه‌ریزی مناسب، احتمال بروز پیامدهای منفی به مراتب بیشتر خواهد بود.
“برای اجرای هریک از پروژه‌های عمرانی رای کمیسیون ماده ۷ نیاز است که وظیفه آن نظارت بر اجرای قانون و تشخیص باغات در محدوده شهری و حفظ و نگهداری فضای سبز و جلوگیری از ساخت‌وساز غیر قانونی در حریم فضای سبز است و از آن‌جا که پروژه میدان جمهوری از سوی شورای ترافیک بنا نهاده شده در شورای شهر پیوست زیست محیطی آن نیز از سوی کمیسیون محیط زیست مطالبه شد. از طرفی این پروژه در کمیسیون ماده ۵ نیز مطرح شد تا استانداردهای ساخت‌وساز و تضمین ایمنی آن نیز مورد بررسی قرار گیرد.” این توضیحات را جواد چپردار به خبرنگاران ارائه داد تا مهری بر عملکرد مثبت کمیسیون محیط زیست شورای اسلامی شهر کرج بزند.
رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر کرج در پاسخ به خبرنگاران اصرار داشت که “در پروژه میدان جمهوری جابه‌جایی درختان در فصل خود انجام شده و این جابه‌جایی تنها در اسفند ماه ممکن است”.
نایب رئیس این کمیسیون نیز توضیح داد که: “جابه‌جایی درختان ممکن است به شرط آن که امکانات و میزان توانایی سازمان سیما و منظر وجود داشته باشد، چرا که هزینه جابه‌جایی بسیار سنگین است”.
او ادامه داد: “با وجود این فناوری دیگر دغدغه قطع درختان را نداریم؛ امروز امکان جابه‌جایی درختان بزرگ با فناوری نوین در کرج فراهم است”.
اجرای پروژه بلوار جمهوری در شورای پنجم وقتی صحبت از قطع ۳۵۸ اصله درخت بود، با پیگیری و اعتراض شهروندان و اهالی رسانه متوقف شد اما در شورای ششم به تصویب رسید.
مانند همیشه انگشت اتهام به سوی سازمان سیما و منظر فضای سبز شهرداری کرج نشانه رفت و دوست‌داران محیط زیست در مواجهه با مدیریت شهری در خصوص جابه‌جایی درختان نقدهای بسیار داشتند، اما علیرضا عاقلی می‌گوید: “جای نگرانی نبود، چرا که اعضای شورای شهر کرج به لحاظ حساسیت تقاطع غیر همسطح جمهوری تاکید کردند که این جابه‌جایی در حاشیه اجرای این پروژه باشد تا وضع موجود را مردم ببینند. به این ترتیب ۲۰۰ اصله نهال در فصل مناسب جابه‌جا شد که بیش از ۹۰ درصد جابه‌جایی‌ها نیز مثبت بوده است و شاخه‌ها هم جوانه زده‌اند”.
هرچند باید جانب عدالت را نیز رعایت کرد؛ بالا رفتن حجم ترافیک در کلانشهری مانند کرج برای بسیاری غیر قابل تحمل شده، اما سوال این است برای پیاده‌سازی این پروژه‌ها نمی‌توان کای کرد که شهر و به‌ویژه فضای سبز هزینه کمتری دهد؟ و یا غیر ممکن است که از راه‌های دیگری برای کاهش ترافیک بهره برد؟ تنها با حمل و جابه‌جایی و صرف هزینه هنگفت و فشار و بار مسئولیتی که انجام این کار داشته، ممکن می شود؟
با این حال چپردار تاکید دارد که “مدیریت شهری را ملزم کردیم که قبل از هرگونه اقدام و اجرای پروژه‌های عمرانی و ترافیکی، پیوست‌های زیست محیطی آن‌ها در کمیسیون مربوطه و صحن علنی شورای شهر مصوب شود”.
از طرفی اعتصامی معتقد است که با افزایش سالانه ۱۰۰ هزار نفر به جمعیت این کلانشهر، اگر بخواهیم سرانه سه تا چهار متر مربع به ازای هر شهروند کرجی داشته باشیم باید در سال ۴۰۰ هزار متر مربع به فضای سبز کرج اضافه کنیم.
با وجود آن که شعار حفظ و توسعه فضاهای سبز کرج برای احیای باغ‌شهر کرج هم‌چنان از زبان مسئولان استانی به عنوان برنامه‌ای در اولویت اقدامات مدیریت شهری قرار گرفته، نباید از کمبود آب و تامین آن برای حفظ فضای سبز شهری غافل شد که در این رابطه اعتصامی می‌گوید: “برای طرح توسعه شبکه‌های آبیاری نوین بخش عمده آب مورد نیاز فضاهای سبز کرج از آب‌های بازچرخانی و آب‌های سطحی تأمین می‌شود که در این زمینه تعدادی تصفیه‌خانه کوچک پساب احداث و راه‌اندازی شده است”.
سوال این است آیا در فرآیند انجام مطالعات و سپس تصویب و اجرای این پروژه‌ها، کارشناسان محیط زیست و مدیر کل حفاظت محیط زیست استان البرز به عنوان نهادهای متولیِ اصلی محیط زیست حضور دارند؟
از نظرات و رای مثبت یا منفی مدیر کل یا نماینده اداره کل محیط زیست در این پروژه‌ها استفاده می‌شود؟
آنچه خلاءِ آن در تصمیم‌گیری‌ها و اجرای پروژه‌ها احساس می‌شود، عدم توجه کافی به مسائل محیط زیستی و تعامل با نهادهای متولی محیط زیست در جریان اجرای پروژه‌های عمرانی است که علی‌رغم صحبت‌های مسئولان مدیریت شهری، به زعم فعالان زیست محیطی، اقدامات بدون اخذ نظر نهادهای محیط زیستی، موجب نابودی گونه‌های مختلف گیاهی، نابودی درختان و به تبع آن، بروز سیل و روان‌آب‌های بسیار و خسارت جانی و مالی می‌شود.
بد نیست در پایان به تجربه‌های کشورهای دیگر نیز در این حوزه نگاهی بیندازیم. سد “ایلیسو” در ترکیه که بر روی رودخانه دجله احداث شده است، به دلیل پیامدهای زیست محیطی و اجتماعی منفی خود با انتقادات گسترده‌ای روبرو شده است. این سد منجر به جابه‌جایی اجباری هزاران نفر، زیر آب رفتن مناطق باستانی، و تخریب زیستگاه‌های طبیعی شده است. همچنین، این سد باعث ایجاد تنش‌هایی بین ترکیه و کشورهای همسایه شده.
عدم انجام مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی (EIA) جامع و شفاف در مراحل اولیه پروژه، یکی از عوامل اصلی نارضایتی شهروندان و ذینفعان بوده است و این امر نشان می‌دهد که چرا حضور کارشناسان محیط زیست در تمام مراحل پروژه‌های عمرانی از اهمیت حیاتی و حساس برخوردار است.
علاوه بر این نمونه، پروژه‌های عمرانی دیگری نیز وجود دارند که به دلیل عدم توجه به ملاحظات زیست محیطی با مشکلاتی روبرو شده‌اند. این امر ضرورت اتخاذ رویکردی جامع و پایدار در توسعه را که در آن حفاظت از محیط زیست در کنار سایر ملاحظات اقتصادی و اجتماعی مورد توجه قرار گیرد، به وضوح نشان می‌دهد.
