محبوبه قورچیانی– پارک‌ها و فضاهای سبز، تنفس‌گاه‌های شهری به شمار میروند و منظر طبیعی شهر را تعریف می‌کنند. این در حالی است که به ندرت پیش می‌آید، پارکی را پیدا کرد که علاوه بر ارزش‌های طبیعی و سبزینگی به عنوان لنگرگاه هویتی شهر خودش را به رُخ بکشد و در عین حال در مدت زمان کوتاهی به یک فضای شهری و مرکز مدنی و فرهنگی و هم‌چنین مکانی برای برگزاری رویدادهای شهری تبدیل شده باشد. به علاوه یکی از نقاط جذاب و دعوت‌کننده برای گردشگران به شمار آید. پارک ملی ایران کوچک واقع در جهانشهر کرج از معدود فضاهایی است که همه خصوصیات یاد شده را به خوبی منعکس می‌کند.
پارک ملی ایران کوچک به عنوان باغ فرهنگ کشور در میراث کمیسیون ملی یونسکو ثبت شده است. ارزش این پروژه با توجه به کسب موفقیت در بستر مدیریتی کلانشهر کرج در مقایسه با سایر کلانشهرهای کشور دوچندان است؛ چرا که کلانشهر کرج به دلایل متعدد کم‌تر توانسته است از آزمونِ پروژههای بزرگ مقیاس سربلند و موفق بیرون بیاید.
به طور کلی، مستند به ضوابط معماری و شهرسازی، ضوابط ساخت‌وساز در پارکهای شهری با محدودیت شدید مواجه است. این در حالی است که تغییر باغات شهری به فضاهای سبز، اگر چه در راستای حفاظت فعال از باغات عمل می‌کند، در عین حال به دلیل حفاظت از میراث طبیعی شهر، معمولاً با محدودیت بیشتری در خصوص ساخت‌وساز مواجه است. پارک ملی ایران کوچک نیز در واقع جزء باغات جهانشهر بوده است و توسط مدیریت شهری کرج به پارک تبدیل شد.
آنچه در پارک ایران کوچک درخور ستایش است، استقرار ابنیه و فضاهای معماری در نسبتِ موجه و درست با فضاهای باز و سبز است. به علاوه میتوان تنوع در کاربری‌ها، فضاهای عمومی و سبک‌های معماری را به خوبی در فضای پارک شاهد بود. هر فضا به نحوی شایسته گوشه‌ای از تاریخِ کهنِ ایران و معماری سرزمینی آن را در معرض دید و تجربه قرار می‌دهد.
پس از بهره‌برداری از پروژه‌هایی که با اقبال عمومی و حرفه‌مندان حوزه شهری و معماری مواجه می‌شوند، نگهداری از فضاهای آن و حفاظت آن از گزندِ تصمیم‌گیری‌هایِ نابخردانه و عجولانه درست به اندازۀ فرایند ساخت از اهمیتِ بسزایی برخوردار است. پروژههای موفق در خاطره جمعی شهروندان ثبت می‌شوند و به مرور زمان به جزو جداییناپذیر از هویت شهری تبدیل می‌شوند. فلذا، بدون نظرسنجی از جامعه و خارج از طرح و برنامه اندیشیده شده نمی‌توان و نباید در فضاهای آن دخل و تصرف کرد، از فضاهای موجود کاست یا به فضاهای موجود اضافه کرد.
بنابراین، با توجه به ویژگی‌های منحصر به فرد در پارک ملی ایران کوچک، هر گونه تغییر در اجزا و عناصر آن از جمله فضای سبز، مبلمان، ساختمان‌ها، مسیرها، تندیس‌ها، نورپردازی و نظایر آن بدون طرح و برنامه از پیش اندیشیده شده میتواند شخصیت و عملکرد پارک را به عنوان یک باغ فرهنگی در مقیاس ملی دچار آسیب و اختلال جبران‌ناپذیر کند و هدررفت سرمایههای ملی، فرهنگی و اجتماعی را به دنبال داشته باشد.
با همه این اوصاف، زمانی که یک فضای شهری به یک نشانه و میراث غرورآمیز برای شهروندانش تبدیل میشود، خواهی نخواهی به بستری برای آزمون و خطا توسط هر فرد، نهاد یا دستگاه تبدیل میشود. نمونه این موضوع را میتوان در اراضی (تپه‌های) عباس‌آباد واقع در پایتخت جست‌وجو کرد. اگرچه تپه‌‌ای عباس‌آباد همواره در ساختار شهری تهران از جایگاه راهبردی برخوردار بوده و از آن به عنوان آخرین فرصت تنفسی شهر یاد میشود؛ به علاوه مستند به طرحهای مصوب توسط شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران، سطح اشغال به شدت در آن محدود شده است؛ لیکن از گزندِ دست‌اندازی در امان نمانده است. چنانکه اکنون ساختمان‌های بلندمرتبه همچون وزارت راه و شهرسازی در اراضی عباس‌آباد قد برافراشته و از کیفیت فضایی آن به عنوان مرکز مدنی و فرهنگی پایتخت کاسته است.
این در حالی است که در دنیا با میراث فرهنگی و تاریخی شامل پارکهای ملی با سبک و سیاق متفاوت از کشورمان برخورد میشود. پارکهای ملی در اقصی نقاط جهان قابل ردیابی است. از آن جمله میتوان به پارک ملی ماچو پیچو (Machu Picchu National Park) واقع در ارتفاعات کشور پرو اشاره کرد. این پارک به خاطر باقیمانده‌های معماری و تاریخی مربوط به تمدن اینکاها و به‌خصوص شهر قدیمی ماچو پیچو شناخته میشود. تقریباً ۲۰۰ سازه با عملکردهای مذهبی، تشریفاتی، نجومی و کشاورزی در پارک ملی ماچو پیچو موجود است. از این اثر به عنوان یکی از میراث تمدنی بشر نگهداری و محافظت میشود و هر ساله گردشگران زیادی را به سمت خود جذب می‌کند. جالب است بدانید که تاکنون هیچ اطلاعاتی درباره تمایل به احداثِ سازه‌های معاصر همچون کلیسا و وزارتخانه در پارک ملی ماچو پیچو منتشر نشده است!
کندوکاو در گوشه و کنار ایران و جهان و دنبال کردن سرنخهای مرتبط با موضوعات شهری میتواند چراغ راه تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران شهری باشد. میتوان از تجربه‌های ناموفق همچون ساخت وزارتخانه در اراضی عباس‌آباد و در نقطه مقابل آن اهتمام به حفظ و نگهداری از پارک ملی ماچو پیچو درس آموخت. در پایان، امید است که پارک ملی ایران کوچک برای سال‌ها و دهه‌های متمادی همچنان به عنوان یک فضایِ مثال‌زدنی و زیبا در خاطراتِ جمعیِ مردمِ کرج باقی بماند.
عکس‌های پارک ملی ماچو پیچو واقع در کشور پرو
