تا سال ۲۰۵۰، ۷۰٪ از جمعیت جهان – معادل ۶.۸ میلیارد نفر – در مناطق شهری زندگی خواهند کرد. در نتیجه، پیش‌بینی می‌شود حمل‌ونقل مسافری شهری تا سال ۲۰۵۰ بین ۶۰ تا ۷۰ درصد رشد کند که منجر به افزایش ترافیک به صورت قابل توجه خواهد شد.
طبیعتا آفریقا و آسیا شاهد بیشترین رشد جمعیت شهری خواهند بود. تا سال ۲۰۳۰، آفریقا ۴۱ شهر بزرگ خواهد داشت و انتظار می‌رود جمعیت این قاره تا سال ۲۰۵۰ دو برابر شود و به ۵/۲ میلیارد نفر برسد. یک نفر از هر دو آفریقایی در یک شهر زندگی خواهد کرد، با بیشترین رشد در شهرهای کوچکتر.
به این ترتیب شهرسازی سریع چالش‌های قابل توجهی را برای شهرها ایجاد خواهد کرد، به‌ویژه در زمینه ارائه خدمات و تامین زیرساخت‌های حمل‌ونقل به ساکنان مراکز شهری نوظهور. در بسیاری از شهرها، سیستم حمل‌ونقل سریع اتوبوسی (BRT) به‌عنوان یک راه‌حل کارآمد و سریع برای جابه‌جایی مسافران دیده می‌شود.
منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (Middle East and North Africa-MENA) به دلیل داشتنِ شهرهای پویا و مناطق جاذب جمعیت، شهرت بالاتری دارد. با این حال، این منطقه با چالش قابل توجه ترافیک روبرو است. در واقع، اثرات جانبی ترافیک نامطلوب می‌تواند شدید باشد. طبق گفته کمال السوینی از Rabbit Mobility،(یک اپراتور میکروموبیل مستقر در قاهره)، زمانی که مصری‌ها در ترافیک می‌گذرانند ۱۲٪ از درآمد بالقوه آن‌ها را هدر می‌دهد.
با توجه به این موضوع، با گسترش مناطق شهری، نیاز به راه‌حل‌های کاهشِ ترافیکیِ موثر و پایدار بیش از پیش حیاتی می‌شود. برای حل این مشکل در منطقه خاورمیانه و افریقای شمالی، دو پارامتر برجسته می‌شود: سیستم حمل‌ونقل سریع اتوبوسی (BRT) و اتوبوس‌های برقی.
سیستم‌های BRT به دلیل خطوط اختصاصی و زیرساخت‌های منحصربه‌فرد، یک سرویس کارآمد ارائه می‌دهد و حمل‌ونقل عمومی را در شهرهای سراسر جهان متحول می‌کند. به عنوان مثال، در بوگوتا؛ کلمبیا، اتوبوس‌های BRT دارای سرعت متوسط ۲۶ کیلومتر در ساعت هستند که ۱۰ کیلومتر در ساعت سریع‌تر از اتوبوس‌های شهری است. هرچند در خاورمیانه و شمال افریقاBRT هنوز به‌طور گسترده مستقر نشده است، اما با توجه به اینکه مسئولان می‌دانند BRT فرصتی برای ساده‌سازی سفرهای شهری، کاهش تأخیرها و بهبود تجربه کلی مسافران ارائه می‌دهد، به این موضوع معطوف شده‌اند.
یکی از مزایای کلیدی BRT این است که برای شهرهایی بدون شبکه بزرگ ریلی یا مترو موجود، BRT می‌تواند یک راه‌حل ترافیکی باشد که سریع‌تر اجرا می‌شود. در واقع، یک جایگزین موثر برای خودروی شخصی ارائه می‌دهد.
علاوه بر این، BRT ظرفیتِ زیادی در زمینه ایمنی و شمول دارد. یک مطالعه نشان داد که تقریباً نیمی از زنان در اردن به دلیل عدم دسترسی یا اتصال ضعیف حمل‌ونقل عمومی محلی، پیشنهاد شغلی را رد کرده‌اند. به طور خلاصه، بهبود دسترسی منجر به برابری می‌شود.
BloombergNEF تخمین می‌زند که اتوبوس‌های برقی تا سال ۲۰۳۲ به سهم بازار جهانی ۵۰ درصد خواهد رسید و از همه انواع دیگر وسایل نقلیه برقی پیشی خواهند گرفت. این اتوبوس‌ها نه تنها دوست‌دار محیط زیست هستند و انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلودگی را کاهش می‌دهند، بلکه به شدت به کاهش ترافیک شهر کمک می‌کنند.
عمان، دارای بزرگترین شبکه BRT در منطقه خاورمیانه و آفریقای شمالی
عمان، اردن، همانطور که در گزارش حمل‌ونقل MENA سال ۲۰۲۱ UITP برجسته شده است دارای یکی از بزرگترین شبکه‌های BRT منطقه با طول حدود ۱۷ کیلومتر است. علاوه بر این، عمان دارای بالاترین میزان مسافرگیریِ اتوبوس در منطقه با ۳۳۱ میلیون مسافر سالانه است که مشابه سطوح دیده شده در برلین است.
با این گفته‌ها، ساخت یک شبکه BRT فقط یک بخش از پازل حمل و نقل عمومی است. در واقع، BRT و اتوبوس‌های برقی زمانی بهترین عملکرد را دارند که بخشی از یک استراتژی گسترده‌تر و یک شبکه حمل‌ونقل عمومی یکپارچه باشند.
در عمان، برنامه اصلی حمل‌ونقل در سال ۲۰۱۰ راه‌اندازی شد و بناست سهم حمل‌ونقل عمومی را از ۱۳٪ به ۴۰٪ تا سال ۲۰۲۵ افزایش دهد. BRT سرانجام در ژوئیه ۲۰۲۱ راه‌اندازی شد و سریعا به صورت میانگین روزانه ۱۰۰۰۰ مسافر را جذب کرد و اکنون این سیستم در حال افزایش به ظرفیت نهایی هدف ۳۱۵۰۰۰ مسافر در روز است. اگرچه این هدف نیاز به سرمایه‌گذاری بالا دارد، یعنی تغییر مسیر و منحرف کردن ترافیک، مثلاً با ساخت تونل‌ها و پل‌ها، و همچنین اعمال جریمه‌ها و قوانین ترافیک برای اطمینان از جداسازی صحیح ترافیک از سایر مدهای حمل‌ونقل. این پروژه پیشگام در منطقه می‌تواند به‌عنوان یک مطالعه موردی مناسب برای سایر مقامات و مسئولانی که قصد دارند سیستم‌های BRT را در منطقه MENA اجرا کنند، استفاده شود.
در واقع، بسیاری از شهرهای کشورهای MENA پروژه‌های BRT در حال انجام دارند:
آینده حمل‌ونقل عمومی در منطقه MENA صرفاً داستان زیرساخت و فناوری نیست؛ این روایتی از توانمندسازی جوامع و پیشبرد شهرها است.
تجربه هند در زمینه اتوبوس‌های برقی
هند به سرعت در مسیر کاهش کربن و ترغیب مردم به استفاده از حمل‌ونقل عمومی حرکت می‌کند. هند هدف بلندپروازانه کاهش انتشار کربن به ۵۰٪ و دستیابی به ۵۰۰ گیگاوات ظرفیت تولید بدون سوخت فسیلی تا سال ۲۰۳۰ را در دستور كار دارد. هند همچنین متعهد شده است تا سال ۲۰۷۰ برای مقابله با تغییرات آب و هوا به انتشار خالص صفر دست یابد. در راستای این اهداف، دولت هند به‌طور فعال از حمل‌ونقل پایدار حمایت می‌کند و بر اجرای پروژه‌های حمل‌ونقل بدون انتشار كربن، یا وسایل نقلیه برقی تمرکز دارد.
BRT اولین بار چه زمانی مطرح شد؟
BRT یک مفهوم جدید نیست. برای اولین بار در سال ۱۹۳۷ به‌عنوان بخشی از برنامه حمل‌ونقلِ شیکاگو (که خواستار تبدیل خطوط حمل‌ونقل سریع ریلی به عملیات اتوبوس اکسپرس بود) معرفی شد، ارتقای مسیرهای اتوبوس در کوریتیبا (برزیل) به سمت یک سیستم BRT مدرن در دهه ۱۹۷۰ اغلب به‌عنوان مرجعی که منجر به پذیرش نهایی این مفهوم در سطح جهانی شد، بیان می‌شود.
در آغاز قرن ۲۱، بیست و پنج شهر در سطح جهانی سیستم‌های BRT را اجرا کرده بودند. تا سال ۲۰۲۲، در سراسر جهان ۱۹۱ شهر دارای سیستم‌های BRT فعال داشتند، با ۷۶ BRT که در ۱۰ سال گذشته افتتاح شده‌اند.
و BRT همچنان نوآوری می‌کند. در سال‌های اخیر، سیستم‌های BRT در سراسر جهان به‌طور فزاینده‌ای اتوبوس‌های بدون انتشار مواد آلاینده را به چرخه حملو نقل وارد کرده‌اند و خدمات مدرن و باکیفیت را برای شهروندان در کنار مزایای مهم زیست‌محیطی و پایداری ایجاد کرده‌اند.
مترجم: نیلوفر کیوان‌پور
منبع: مقالات مربوط به اتوبوس‌های برقی در سایت www.uitp.org سال ۲۰۲۴
