شهرسازی تاکتیکی چیست؟
هزار و یک شهر؛ محبوبه قورچیانی-کارشناس ارشد برنامهریزی شهری- شهرسازی تاکتیکی رویکردی برای ایجاد و فعالسازی محلهها با سیاستها و مداخلههای کوتاهمدت و کم هزینه در مقیاس محله و واحد همسایگی است.
برای دولت، مسیری است که بهترین تجربیات را با سریعترین اقدامات میسر میکند.
برای شهروندان، امکانِ فوریِ بازآفرینی، طراحی مجدد یا برنامهریزی مجدد فضای عمومی را فراهم میکند.
برای توسعهدهندگان و کارآفرینان، ابزارِ جمعآوریِ اطلاعات از بازار است تا بتوانند خدماتِ موردِ تقاضا را ارائه دهند.
برای نهادهای مشاور، راهی است که مشارکت عمومی و حمایتهای مدیریت شهری را ارزیابی میکند.
شهرسازی تاکتیکی چهار مدل برنامهریزی و طراحی شهری را دربر میگیرد که “بلوک بهتر” یکی از آنهاست:
- بلوک بهتر (Better Block)
- خیابانهای باز (Open Streets)
- تعمیرات شهری (City Repair)
- بازانگاری مشارکتهای مدنی(Re-Imagining Civic Commons)
اما بلوک بهتر چیست؟
زمانی که اندرو هوارد (Andrew Howard) و جیسون رابرتز (Jason Roberts) اولین پروژه بلوک بهتر را آغاز کردند، سراغِ کتابهایِ مرجع نرفتند. تاکتیکهایِ طراحیِ مجددِ خیابان که توسط آنها بنیانگذاری شد، محصول سر چرخاندنشان در محیط پیرامون بود و رویکرد غیر معمول آنها جوامع محلی را دگرگون کرد.
در سایت “شهرهای زیستپذیر” توضیحاتِ جالبی ارائه شده است که به بخشی از آنها میپردازیم:
پروژه بلوک بهتر فرم سادهای دارد: این پروژه یک پروژه شبیهسازی(نمایشی) است که زیرساختهای موقت دوچرخه، محوطهسازی، صندلیهای کافه و موارد دیگر را تدارک میبیند تا مکانها و خیابانهای فعال را به تصویر بکشد. شهرهای امریکا به دنبال ابزارهایی هستند تا به بازتوسعه جوامع محلی و توسعه انواع مُدهای حملونقل کمک کنند و از این رهگذر افزایش توسعه اقتصادی و کاهش انتشار کربن را رقم بزنند. پروژه بلوک بهتر ابزاری است که به مثابه یک شارت (charrette) عمل میکند تا جوامع محلی قادر باشند فعالانه در فرایند ساخت مشارکت کنند و بازخوردهای پروژه را به طور ملموس و واقعی حس کنند. در توضیح شارت باید گفت که یک تکنیک طراحی سریع است که به طور معمول شامل جلساتِ پشتِ سرِ هم و احتمالا چند روزه است و همه ذینفعان در فرایند طراحی و برنامهریزی پروژه مشارکت میکنند.
بلوک بهتر؛ جایگزین فرایندهای برنامهریزی سنتی
بلوک بهتر راهکاری جایگزین برای فرایندهای برنامهریزی سنتی است. برنامهریزی سنتی میتواند طولانی و کسلکننده باشد، مستلزم تشکیل جلسات و کمیتههای بیپایان است و به اختلاف نظر میان ذینفعان و ساکنان منجر میشود.
بلوک بهتر جایگزین جلسات عمومی متداول و فرایندهای رِندرگیری معماری در بیشتر از ۱۰۰ کشور در سطح بینالمللی شده است.
تاثیر “بلوک بهتر” بر بازار املاک
پروژههای بلوک بهتر تاثیراتِ مثبتی بر بازار املاک و مستغلات دارند. در نورفولک (Norfolk) پس از اجرای بلوک بهتر در سال ۲۰۱۱، ارزش معاملاتی بازار املاک و مستغلات معادل با ۲۰ میلیون دلار بوده است. تا جایی که یکی از این معاملات در حین رویداد بلوک بهتر انجام شد.
نکته اینجاست که بلوک بهتر روندی طولانی و کشدار نیست و به سرعت اجرا میشود.
بلوک بهتر از کجا شروع شد؟
جیسون رابرتز؛ مشاور فناوری اطلاعات و حامی دوچرخهسواری در محله تاریخی اوک کلیف دالاس (Oak Cliff, Dallas) سکونت دارد. رابرتز میخواست با رویکردی فعالانهتر محله سکونتش را احیا کند. برای این منظور یک گروه غیر انتفاعی با ۱۰ عضو فعال در محله اوک کلیف تشکیل داد تا الهامبخش باشند و با اقداماتشان از جامعه محلی حمایت کنند.
آوریل ۲۰۱۰، رابرتز با همکاری اندرو هوارد، برنامهریز حملونقل از دالاس، پروژه بلوک بهتر را آغاز کردند. چشمانداز آنها تغییر در مرکزِ بلوکِ چهار؛ واقع در مرکز شهر دالاس بود. برای تحقق این چشمانداز بودجه کمی در اختیار داشتند و زیرساختهایشان در حد صفر بود؛ با این حال جامعه محلی به شدت از آنها حمایت میکرد.
هوارد و رابرتز سایبانهای موقت، خطوط دوچرخه، میزهای کافه و تعدادی گلدان را در محله جانمایی کردند. هنرمندان محلی و فروشندگان مواد غذایی را استخدام کردند تا کالاهایشان را داخل و بیرون از مغازههای متروکه بفروشند. هوارد و رابرتز میدانستند اقداماتشان میتواند با اِعمال قوانین و مقررات شهری متوقف شود، به این دلیل به مقامات و نهادهای مرتبط با مدیریت شهری مراجعه کردند. گمان میکردند آنقدر قوانین را زیر پا گذاشتهاند که مستحق رفتن به زندان هستند.
رویدادی ترتیب داده شد و اعضای شورای شهر دعوت شدند و هوارد و رابرتز امیدوار بودند بتوانند این موضوع را برای شورا روشن کنند که بسیاری از قوانین ناظر بر پیادهرو و ساختمان مانع از خلق جوامع محلی پویاتر میشود و این حقیقت را توضیح دهند که پروژه بلوک بهتر، با استفاده از برخی راهبردهای طراحی که به سادگی و با هزینه کم قابل اجراست، یک بلوک ناکارآمد از منطقه شهری را به یک فضای مطلوب تغییر میدهد.
این رویداد برای اعضای جامعه محلی و مدیریت شهری به مثابه فرصتی است تا بتوانند به طور عینی و ملموس تغییراتی را که در محلهشان رخ میدهد تجربه کنند.
آیا تغییراتی که بسیار موقت هستند، میتوانند اثر ماندگار داشته باشند؟ نتیجه نهایی پروژه محله اوک کلیف فراتر از انتظارات بود. بعد از برگزاری یک رویداد، قطعات خالی بلوک از ۷۵ درصد به ۱۰ درصد کاهش و فروشگاههای فعال از ۲۵ درصد به ۶۵ درصد افزایش پیدا کرد. پس از تجربه موفق محله اوک کلیف از تیم برنامهریزی پروژه در ۲۰ شهر دیگر دعوت شد تا الگوی برنامهریزی غیر معمول خود را برای آنها پیادهسازی کنند. شاید بلوک بهتر به عنوان گزینه غیر مدون در برنامهریزی شهری واقعا شوکی باشد که شهرها به آن نیاز دارند. (البته بعدها ایده بلوک بهتر تحت عنوان شهرسازی تاکتیکی تئوریزه شد).
رابرتز میگوید مهم است که شهروندان فعالانه از تغییرات مورد نظرشان دفاع کنند و آنچه را اجرایی و امکانپذیر است به مدیران شهری نشان دهند: “اغلب اوقات من میفهمیدم که اعضای شورای شهر طرفدار شما هستند … اما آنها یک دفترچه بازی دارند که باید از آن تبعیت کنند و ناگزیرند قوانین آن را اجرا کنند؛ حتی اگر این قوانین دیگر معنا نداشته باشد… این وظیفه عمومی است که تلاش کند این چیزها را تغییر دهد.”
چرا سراغ بلوک بهتر برویم؟
دلایل زیادی برای داشتن بلوک بهتر وجود دارد. اگر فکر میکنید یک محله در شهر شما میتواند از یک یا چند مورد از این نتایج منتفع شود، شاید بخواهید اجرای یک پروژه بلوک بهتر را برنامهریزی کنید:
- بهبود و احیای املاک بلا استفاده
- ایجاد پتانسیل برای خلق “خیابانهای کامل” و “جوامع محلی پیادهمحور”
- آغاز تغییرات زیرساختی
- ایجاد کفپوش، فضای سبز و فضای باز
- ارتقای ایمنی عابر پیاده
- روزآمد کردن و تقویت سیاستهای کاربری زمین و پهنهبندی
- آغاز توسعه جدید مبتنی بر کاربریهای مختلط تجاری و مسکونی
- ارتقای منظر خیابان
- آزمون ایدهها و تبدیل راهکارهای موقت به راهحلهای دائمی
- تشویق مردم به حضور در فضا به جای دوری کردن از آن
- تبدیل منطقه به مقصد با تعریف ایدههای دوستدار دوچرخه و پیاده
- مهندسی مجدد و برنامهریزی مجدد خیابانها، پیادهروها، املاک و فضاها
- ایجاد فرصتهایی برای فروش و اجاره املاک خالی
- تشویق فروشندگان به راهاندازی مشاغل جدید
چگونه یک بلوک بهتر بسازیم؟
زمانبندی رویداد: سه ماه یا کمتر
گامهای اصلی برای اجرای بلوک بهتر در ادامه بیان شده است. البته نیازی نیست فعالیتهای زیر به ترتیب انجام شوند، ممکن است تیمها بخواهند چند فعالیتِ غیرِ متوالی را همزمان انجام دهند.
ماه اول
- تشکیل تیم همکاری
- تعریف پروژه و انتخاب سایت
- برگزاری جلسه در محله و شرح پروژه
- سازماندهی گشت هدایت شده و جلسه طوفان فکری در محله
ماه دوم
- ثبتنام داوطلبان و تیمهای هماهنگکننده
- تدوین ایده مفهومی
- پیدا کردن صاحبان املاک
- اخذ مجوزها
- تبلیغ و بازاریابی
ماه سوم (و بعد از آن)
- تداوم بازاریابی و تبلیغ
- تهیه مواد و مصالح مورد نیاز
- تهیه اسناد، شاخصها و ارزیابی
- تدوین سیاستها و به روز کردن منطقهبندی
تجربه بلوک بهتر در محله بینگامتون ممفیس
مطلب را با بازگویی تجربهای از این رویکرد در بینگامتون (Binghamton)؛ محلهای از ممفیس (Memphis) به پایان میرسانم. در سالهای اخیر، جمعیت بینگامتون ۳۰ درصد کاهش یافته است، ۱۰ تا ۱۴ درصد از خانهها خالی از سکنه شدهاند و با افزایش این روند محله رو به افول و فرسودگی رفته است. در برنامه شورایِ توسعه محلهی ممفیسِ بزرگ با عنوان ممفیسِ زیستپذیر، فرصت اتصال چند محدوده بزرگ واقع در واحدهای همسایگی به یک مسیر دوچرخه به طول دو مایل شناسایی شده است.
اما در وهله اول، تغییر تصویر بینگامتون به عنوان منطقه جرمخیز و فرسوده مستلزم اقداماتی در راستای احیای محله بود. برنامه ممفیس زیستپذیر، در کنارِ کمک گرفتن از نهادهای ذیربط از یک ابزار شهرسازی تاکتیکی به نام بلوک بهتر بهره گرفت که نخستین بار در دالاسِ تگزاس اجرا شده بود. ابزار بلوک بهتر نقطه پرشی محسوب میشد که وظیفه احیا و پس گرفتن برچسب فرسودگی از محله را بر عهده داشت.
با اجرای بلوک بهتر یکی از خیابانهایِ عریضِ متروکِ بینگامتون به یک منطقه تجاری پُر رونق تبدیل شد. یک سال بعد، منطقه هدف سرمایهگذاری خصوصی بالغ بر ۲.۵ میلیون دلار را تجربه کرد و سه سال بعد مجموع مبلغ سرمایهگذاری به ۱۸ میلیون دلار رسید. تا سال چهارم، منطقه تجاری تا ۹۵ درصد بارگذاری شده بود.
