حیات اجتماعیِ بالا؛ ویژگیِ غیر قابل انکارِ حصارک
نسترن کیوان‌پور- وارد خیابان فروردین حصارک که می‌شوید، وجودِ آن‌همه وانت‌بارِ میوه که البته در کنارِ سایر فروشندگانی که شبِ عیدی کنارِ خیابان بساط کرده‌اند، جالب است. از مشکلاتِ کالبدیِ این معبر که بگذریم، آن همه رنگ و آن همه بوی میوه‌های تازه‌ای که پیچیده توی پیاده‌رو، این خیابان را خاطره‌انگیز کرده است.
اینجا محله‌ی رضاشهر در حصارک پایین است؛ محله‌ای که به گفته‌ی کارشناسانِ دفتر تسهیلگری رضاشهر، بافت منظم‌تری از نظر کالبدی نسبت به حصارک بالا دارد و ساکنانی اکثرا مهاجر.
رضاشهر از شمال به خيابان فروردين، از جنوب به بلوار شهيد ايراني، شرق به خيابان انقلاب و غرب به خيابان شهروند محدود مي‌شود و حدود ۱۸ هزار نفر جمعيت دارد.
افشین کوکبی؛ مدیر دفتر خدمات نوسازی و تسهیلگری رضاشهر و مالک اشتر از شرکت مهندسان مشاور فرنهاد که مشاور مادر تهیه‌ي طرح تفصيلی كرج نيز است، می‌گويد: «در نظام تقسیمات شهری کرج، حصارك پایین را یک محله محسوب می‌کردند اما در نظام محله بندی جدید، به دو محله‌ی رضاشهر و مالک اشتر تقسیم شده است. این اتفاق به دلیل توجه به خصوصیت‌های اجتماعی و فرهنگیِ محلات و مرز عرفی آن‌ها که طی سال‌های متمادی شکل گرفته، رخ داده است. البته محله‌بندی جدید در طرح تفصیلی که در دست تهیه است، لحاظ خواهد شد. هرچند در کل بر اساس مصوبه وزارت کشور سعی شده محلات طبق مسائل اجتماعی بازتعریف شوند تا طرح‌ها و برنامه‌ريزی‌های شهری هيچ خدشه‌ای به هويت محلات و ساكنان آن‌ها وارد نكنند.»
تراکم مسکونی بالا و ساخت‌وساز غیر مجاز در محله‌ی رضاشهر
مهسا گلدار؛ كارشناس شهرسازي دفتر، تراکم خالص مسکونی و ناخالص مسکونی محله را بر اساس برداشت‌های کالبدی انجام‌شده، از نظر عددی به هم نزدیک می‌داند و می‌گوید: «این موضوع همراه با وجود ۳۶۰۰ پلاک در محدوده نشان می‌دهد که بافت به شدت متراکم و ریزدانه است.»
بافت خودمانی حصارک کاملا با تصور ذهنی نامناسب از محله فرق دارد
او با اشاره به اینکه محله‌ی رضاشهر از کمبود سرانه‌ی خدماتی رنج می‌برد می‌گوید: «عرض کمِ معابر، بافت نفوذناپذیر و مواردی از این دست که البته در بسیاری از محلات موجود در بافت فرسوده، مشترک است، در این محله نیز به چشم می‌خورد. اما فرای بحث کالبدی، مهم‌ترین دغدغه‌ی ما طی مدت فعالیت در این دفتر، تصور ذهنی نامناسبی‌ست که مردم سایر محلات کرج به این محله دارند و باعث ایجاد نوعی انزوای کالبدی و معنایی شده است.»
انزوای کالبدی محله‌ی رضاشهر از سایر مناطق کرج
گلدار می‌گوید که محله به دلیل ویژگی‌هایی که ذکر شد، به سختی به ساختار شهری متصل میشود و انزوای کالبدی که بر حیات اجتماعی محله نیز تاثیر گذاشته تحت تاثیر موارد متعددی است.
امامزاده محمد به عنوان یک عنصر هویت بخش در سطح شهر کرج و در مجاورت محله در حال حاضر نه تنها ارتباط فضایی و معنایی خاصی با محله برقرار نکرده است بلکه به واسطه بدنه غیر فعال و خاموش خود در قسمت غرب، خود یکی از عوامل انزوای فضایی محله محسوب میشود به عنوان مثال لبه‌ی غربی امامزاده کاملاً غیر فعال است و در مقابل این بدنه هم لبه‌ای وجود دارد که پُر از تعمیرگاه و ضایعات‌فروشی است. این سازمان فضاییِ شکل‌گرفته در طول زمان، به صورت ناخودآگاه تفکیک جنسیتی در این فضا ایجاد کرده است.
از طرفی در لبه‌ی جنوبی محله نیز اراضی گستره شهید ایرانی وجود دارد که در فضای گسترده‌ی بلااستفاده‌ی مقابل آن، جز چند توده‌ی ساختمانی غیر مجاز چیز دیگری به چشم نمی‌خورد.
پارک‌هایی که حصارک پایین را به دو نیم تقسیم کرده‌اند
مشکلات ساختار کالبدی محله به اینجا ختم نمی‌شود.
به گفته‌ی کارشناسان شهرسازی دفتر تسهیلگری حصارک، دو پارک در محدوده وجود دارد که سرانه‌ی فضای سبز محله را در وضعیت خوبی قرار می‌دهد اما متاسفانه به دلیل عدم ارتباط مناسب فضایی با بافت شهری پیرامون خود، از نقش کمی در حیات اجتماعی شهر و سرزندگی فضای شهری برخوردار هستند ،بخش جنوبی خیابان شهروند نیز بعد از ظهرها شیطان‌بازار است و باز هم فضایی مردانه که جاذبِ کودکان و بانوان نیست.
تاثیر بالای ساماندهی بازارچه‌ی محلی بانوان بر سازمان فضایی رضاشهر
مریم منصوری؛ تسهیل‌گر اجتماعی دفتر در خصوص قرارگاه‌های رفتاری مردم در پارک‌های محله به نکات جالبی اشاره می‌کند. پارک شهروند یکی از این پارک‌هاست که به عقیده‌ی کارکنان دفتر بسیار خاص است؛ پارکی که از ساعت ۸ صبح تا ۱۲ ظهر محل تجمع بانوان دستفروشی است که بدون هیچ برنامه‌ریزی قبلی سبب ایجاد امنیت در پارک شده‌اند و در نقطه‌ی مقابلِ لبه‌های امامزاده‌ی محله با کارکردی کاملا مردانه قرار دارند. خانم‌ها و کودکان صبح‌ها برای ورزش و گذران اوقات فراغت به پارک مراجعه می‌کنند اما پس از خروج دستفروش‌ها از محله، این پارک هم بسیار خلوت، ناامن و گاهی اوقات محل تجمع موادفروش‌ها و معتادان میشود.
منصوری می‌گوید که بازارچه‌ی کوچکی که از حضور حدود ۱۵ دستفروش خانم در پارک شهروند شکل گرفته، قدمتی ۱۲ ساله دارد.
او ادامه می‌دهد: «خانم‌ها می‌گویند چون بعد از ظهر فضای پارک مناسب و امن نیست تا ظهر حضور دارند در صورتی که گمان می‌کنیم به دلیل عدم حضورِ آنان است که امنیت این پارک در ساعات بعد از ظهر از بین می‌رود.»
منصوری یکی از پروژه‌های مهم دفتر تسهیلگری رضاشهر را که پروپزالش نیز آماده شده، ساماندهی و انسجام بازارچه‌ی زنان پارک شهروند اعلام می‌کند که این محله را خاص و متفاوت کرده است.
به گفته‌ی او ساماندهی این بازار می‌تواند بر سایر فضاهای مردانه‌ی محله نیز تاثیر بگذارد.
بافتِ ريزدانه‌ای كه ريزدانه‌تر شده است!
بابک بدخشان کارشناس شهرسازی نیز می‌گوید: «محله حصارک پایین درست از همان منطقی پیروی کرده است که در تاریخ ایران مدرن به عنوان جریان شهری شدنِ شتابان از آن یاد میشود. به این ترتیب بافت اجتماعی این محدوده از شهر نیز متشکل از قومیت‌های مختلف است. طبق مطالعاتِ صورت‌گرفته، عمده قومیت‌های ایران مانند ترک‌زبان‌ها، شمالی‌ها و کردها حضور قابل توجهی در محله دارند.»
او ادامه می‌دهد: «نکته‌ی جالب توجه در مطالعات ابتدایی دفتر این است که قومیتِ غالب محدوده‌ی پایینی خیابان مالک اشتر، مهاجرانی از استان آذربایجان شرقی مخصوصا میانه تشکیل داده است. هم‌چنین مهاجران افغانی نیز در این بخش دیده می‌شوند اما هنوز در خصوص سکونت رسمی آنان نمی‌توان نظر داد.»
بدخشان ادامه می‌دهد: «عمدتا اقشار کارگری و تاحدودی کارمندی در محله به چشم می‌خورند که برخی نیز جذب بدنه‌ی ادارات و سازمان‌های دولتی مانند شهرداری‌ها به خصوص در قالب نیروهای خدماتی شده‌اند. در یک روند تاریخی، این موضوع بر بافت کالبدی محله نیز اثر گذاشته است به این ترتیب که عمده ملک‌های این بخش قطعاتی ریزدانه هستند که در برخی موارد هم همین بافت میان وارثان تقسیم شده؛ یعنی بافتی ریزدانه مدام ریزدانه‌تر شده و یک چرخهی فرسودگیِ اضافه را نیز به محله تحمیل کرده است.»
كوچه‌هايی كه كاركرد حياط دارند!
همین تقسیم‌بندی‌های خودجوش در محله سبب شده، خانه‌ها به قدری کوچک باشند که اکثرا فاقد حیاط باشند. به همین دلیل فضای کوچکِ کوچه‌ها نقشِ کارکردیِ برخی فضاهای خانه را برای اهالی ایفا می‌كند؛ فضای بازی کودکان، فضای گفت‌وگو برای همسایه‌ها و حتی در برخی موارد فضای شست‌وشوی رخت و لباس و پهن کردن لباس‌ها روی بند!
درست است که هدف برنامه‌ريزی‌های شهری به خصوص در بافت فرسوده، ايجاد انسجام و انضباط كالبدی است اما همين فضاها سببِ حيات اجتماعيِ پررنگي در محله شده است كه كار كاركنان دفاتر را سخت‌تر و حساس‌تر می‌كند.
اصلاح شبكه‌ی معابر طبق طرح تفصيلیِ جديد
بخشي از مشكلات محله به دسترسی‌های نامناسب و ساختار فضايی نامطلوب باز می‌‌گردد كه به گفته‌ی مدير دفتر با نهايی شدن طرح تفصيلی كرج و اصلاح شبكه‌ی معابر بسياری از اين موارد رفع خواهد شد و حصارك دسترسی بهتری به ساير مناطق كرج خواهد داشت.
كمبود محورهای افقی و فضای مكث در ساختار كالبدی محله
نكته‌ي مهمی كه مهسا گلدار در تحليل سازمان فضايی محله به آن اشاره مي‌كند، بلوك‌ها و مسيرهای شمالی-جنوبی است كه برخلاف محورهای افقی كه مي‌تواند جريان حركت در داخلِ خود بافت ايجاد كند، تنها به محل گذرِ خودروها بدل شده و عملا نمي‌توان فضای مكث در آن‌ها پیش‌بینی کرد.
به این ترتیب یکی از مهم‌ترین پیشنهادات دفتر تسهیل‌گري كه پس از شناساییِ دقیق معابر و فضاهای محله انجام شده، بازتعریف و انسجام چند مورد محورهای افقی است که ظرفیتِ ایجاد فضاهای مکث درون‌محله‌ای را دارند. به عنوان مثال از کوچه‌پس‌کوچه‌های محله که عبور کنید به معبری می‌رسید که دیدِ بسیار زیبایی به امامزاده دارد و دیدنِ گنبدی که از میانِ ساختمان‌ها سرک می‌کشد، بسیار دیدنی‌ست.
مشتاقانه منتظرِ ديدنِ طرح دفتر براي اين محور هستيم كه مي‌تواند هرچند كوچك اما تغييري دلنشين در محله ايجاد كند.
