گفت‌وگو با مدیرکل حفاظت محیط زیست البرز؛
شیوع طاعون در منطقه‌ی شکارممنوع طالقان
نسترن کیوان‌پور– آدم را یادِ داستانِ سریال Fortitude می‌اندازد. اگر دیده باشید البته. سال ۲۰۱۵ یک سریال بریتانیایی منتشر شد که اپیزود اول آن با پیدا کردنِ باقیمانده‌ی اسکلت یک ماموت در یک جزیره‌ی شمالی از زیر کیلومترها برف و یخ توسط چند معدنچی، شروع شد. ماموتی که علی‌رغمِ این که سال‌های بسیار زیر یخ مدفون بوده، ناقل یک بیماری خطرناک و مرگ‌بار بود که اول حیات وحش و بعد مردم را مبتلا می‌کرد.
البته خيالتان راحت باشد چون طاعون نشخواركنندگان كوچك يك بيماريِ مشترك با انسان نيست، اما شيوعِ موجِ سوم آن طي ماهِ اخير تاكنون به دلیل آب شدن برف‌های سنگینِ آبان و آذر در ارتفاعات طالقان و گسترش ویروسِ نهان در لاشه‌های مدفون شده‌ی کل‌ها و بزها زیرِ برف، آدم را دقیقا یادِ این سریال می‌اندازد.
شیوع موج سوم طاعون نشخوارکنندگان کوچک در البرز و تلف شدن ۱۰۱ رأس کل و بُز وحشی ، سبب شد گفت‌وگویی با فردین حکیمی؛ مدیرکل حفاظت محیط زیست استان البرز انجام دهیم.
به گفته‌ی حکیمی PPRیا طاعون نشخوارکنندگان کوچک، یک بیماری ویروسی است که مانند سایر ویروس‌ها، سرعت انتقال بالایی دارد و در حیات وحش از طریق چراگاه‌ها، آبشخور یا استراحتگاه مشترک و از طریق بزاق و یا راه‌های تنفسی تا فاصله‌ی ۱۰ متری منتقل می‌شود.
او می‌گوید: «این بیماری اولین بار در استان البرز در سال ۱۳۹۴ و در منطقه‌ی شکار ممنوع طالقان که ۷۵ هزار هکتار وسعت دارد، شیوع پیدا کرد. به دلیل تجربه‌ی اول در مواجهه با این بیماری و کنترل آن ، با کمک جوامع محلی، همیاران، اداره کل دامپزشکی و منابع طبیعی استان البرز، گروه‌های کوهنوردی و سمن‌ها، و سوزاندن و دفنِ لاشه‌ها، بیماری را کنترل کردیم».
مدیرکل حفاظت محیط زیست البرز با بیان اینکه در آن سال ۲۰۷ رأس تلف شدند، می‌گوید: «با توجه به ضرورت واکسیناسیون دام‌ها و برنامه‌ریزی برای استمرار واکسیناسیون، سال ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ تلفاتی نداشتیم. اما در سال ۱۳۹۷ حدود ۲۸ رأس کل و بُز وحشی در منطقه طالقان آلوده و تلف شدند. به دلیل محدود بودنِ منطقه‌ی آلوده و برای جلوگیری از انتشار ویروس به مناطق دیگر، کنترل منطقه توسط محیط‌بانان انجام شد.»
در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ هیچ موردی از ابتلا به این ویروس در منطقه گزارش نشد. اما اوایل شهریورماه امسال بود که استان مازندران و به خصوص روستاهای هم‌مرز با البرز درگیر این بیماری شد.
اوایل مهرماه بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک در روستاهای ناریان و پراچان در استان البرز مشاهده شد؛ آن‌هم در زمانی که قاعدتا نباید در منطقه دامی حضور می‌داشت. اما به دلیل خشکسالی، دام‌داران غیر بومی با تاخیر حدود یک ماهه مراتع طالقان را ترک کردند اما دام‌های بومی در حاشیه‌ی روستاها هم‌چنان حضور داشتند.
به جهت ایجاد هماهنگی و پیشگیری از شیوع بیماری، جلساتی در فرمانداری کرج و مدیریت بحران استانداری البرز تشکیل شد و بر اساس سناریوی تدوین شده توسط اداره کل حفاظت محیط زیست البرز که در شورای هماهنگی بحران استانداری نیز مصوب شده بود، کلیه دستگاه‌ها موظف به پیگیری وظایف شدند.
موارد مهمی که در این جلسه مورد تاکید قرار گرفت واکسینه کردن تکمیلی دام‌های باقیمانده توسط اداره کل دامپزشکی استان و حتی واکسینه کردن دام‌های عبوری، خارج کردن دام‌های حاضر در منطقه توسط اداره کل منابع طبیعی البرز و مواردی از این دست بود. با انجام این اقدامات در مهرماه، ۲۹ مورد تلفات و در موج دوم در آذرماه تنها دو مورد تلفات مشاهده شد.
به گفته‌ی حکیمی، به دلیل پایش‌های متعدد، اواخر آذرماه تلفاتی وجود نداشت. البته در ابتدای شیوع بیماری بیشترین تلفات مربوط به بُز (ماده) بود که دلیل آن حضور کل(نر) در ارتفاعات بود.
ویروس طاعون تا دوماه در لاشه‌ی کل و بُز زنده است
مدیرکل حفاظت محیط زیست البرز می‌گوید: «به دلیل برف سنگینی که در ارتفاعات بارید، احتمال می‌رود لاشه‌های حیوانات مبتلا زیر برف مدفون شده باشد. هرچند گروه پایش متشکل از محیط‌بانان، همیاران و جوامع محلی به‌صورت مستمر در منطقه حضور دارند اما به دلیل صعبالعبور بودن منطقه و عدم دسترسی آسان به لاشه‌ها، ممکن است تعدادی از لاشه‌ها شناسایی نشده باشد. به دلیل اینکه ویروس تا دو ماه در لاشه نیز ماندگاری خواهد داشت و در صورت گرم شدن هوا، امکان سرایت مجدد وجود داشت، موج سوم بیماری خود را پس از گرم شدن هوا دوباره نشان داد.»
در موج سوم بیماری، ۱۰۱ رأس تاکنون تلف شده که لاشه‌ها سوزانده و بر حسب شرایط منطقه، دفن می‌شود.
فردین حکیمی می‌گوید: «هر چند روند میزان تلفات کاهشی بوده اما هنوز نمی‌توانیم ادعای مهار کامل این بیماری را داشته باشیم چون به دلیل اینکه امکان دسترسی به برخی نقاط وجود ندارد، ممکن است آمار تلفات بیشتر هم باشد».
هرچند گفته می‌شود این بیماری چند وقت یک بار میان کل و بُز وحشی مشاهده می‌شود و به ویژه در مناطق کوهستانی و صعبالعبور باید خودش، کنترل شود اما با انجام اقدامات کنترلی مانند خروج دام از مناطق آلوده، واکسیناسیون دام‌های اهلی، سوزاندن لاشه ها و … می‌توان میزان تلفات و آسیب به اکوسیستم منطقه را کاهش داد.
به گفته‌ی حکیمی سال بعد، سال حساسی برای کنترل این بیماری خواهد بود و تصمیمات مهمی هم اتخاذ شده؛ جهاد کشاورزی، اداره کل منابع طبیعی، ارائه‌ی تمام خدمات و صدور مجوز مربوط به تردد دام را باید منوط به مدارک واکسیناسیون دام کنند تا شرایط در خصوص این بیماری تحت کنترل قرار گیرد.
اداره کل حفاظت محیط زیست البرز نیز اجرای صحیح مصوبات را پیگیری خواهد کرد تا با انجام این اقدامات پیشگیرانه که متاسفانه در گذشته به نحو مطلوب اجرا نشده، شیوع این بیماری را به بهترین شکل کنترل کند.
گفتنی است، بیماری PPR جزء فهرست بیماری‌های مهم در سازمان جهانی دام (OIE) است و کشورها موظف هستند که در صورت وقوع، بیماری را به این سازمان گزارش کنند. ترشحات مختلف بدن دام مانند ترشحات چشم، بینی، دهان و مدفوع آبکی حاوی مقدار زیادی موربیلی ویروس است. انتقال ویروس به شکل ریزقطره‌های عفونی در هنگام عطسه، سرفه و استنشاق هوای آلوده توسط دام‌های سالم و هم‌چنین تماس بین دام بیمار و سالم مهم‌ترین راه انتقال این بیماری است.
وجود ترشحات و تراوشات عفونی در محل زندگی دام مانند آبشخورها، آخورها و بستر نیز می‌تواند یکی از راه‌های انتقال بیماری باشد اما موربیلی ویروس‌ها به مدت طولانی نمی‌تواند در بیرون از بدن میزبان زنده بماند. همه‌گیری PPR بر اساس کنترل جابه‌جایی حیوانات، دفع صحیح لاشه و استفاده از واکسن قابل کنترل است.
